Η συνέντευξη

– Τι μπορεί να υπηρετήσει σήμερα η φιλοσοφία; Έχετε γράψει ότι «ο φιλόσοφος δεν κατέχει τη σοφία, αλλά προχωρεί με αγάπη να τη συναντήσει». Mε ποιο κίνητρο;

– Δεν μπορεί να υπηρετήσει τίποτα και κανέναν η φιλοσοφία. Σήμερα, ως πλανητική σκέψη μπορεί να τα θέσει όλα υπό ερώτηση και να δώσει αινιγματικές απαντήσεις. Η φιλία για τη σοφία έχει αντικατασταθεί από τη φιλία για τη σκέψη. Το άσκεφτο το συναντάει κανείς κατά στιγμές, ενώ η αναζήτηση και η διερεύνηση αποτελούν το συνεχές κίνητρο του στοχαστή.

– Ζούμε το τέλος της φιλοσοφίας, λέτε. Ποιά στοιχεία έχει η “μέση απατηλή νοοτροπία” για την οποία κάνετε λόγο στο έργο σας;

– Η εποχή μας έχει πέσει χαμηλά και η φιλοσοφία ζει το τέλος της. Οι ιδεολογίες πεθαίνουν γενικευόμενες. Μετά από αυτές, μια μέση απατηλή νοοτροπία θα κυριαρχήσει για πολύ. Αυτή η νοοτροπία έχει στοιχεία από όλα. Στοιχεία λίγο φιλελεύθερα, λίγο σοσιαλιστικά, λίγο χριστιανικά, λίγο εβραϊκά, λίγο προλεταριακά, λίγο αστικά, λίγο από τις φιλοσοφίες, αλλά θα καταστεί ένα μπέρδεμα, μία ομελέτα δηλαδή, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι σκέψη. Κάνει τους ανθρώπους να νομίζουν ότι σκέπτονται. Μετά τις ιδεολογίες και τη φιλοσοφία υπάρχει χώρος για μια ανοιχτή ποιητική σκέψη.

– «Το ψάξιμο του εαυτού γίνεται με την ελπίδα της ανακάλυψης», λέτε. Τι μπορεί να ανακαλύπτει ένας Αξελός, «ξεπερνώντας τα όρια του ιδιωτικού του κόσμου;»

– Το παιχνίδι που, πέρα από τις ιδιωτικές ζωές, μας κρατάει δεμένους.

– Έχετε καταστήσει φιλοσοφικό όρο τη λέξη παιχνίδι. Τι είναι το παιχνίδι;

– Μπορεί ο άνθρωπος να προχωρήσει μέσα από αυτό το θολό τοπίο;

– Δεν νομίζω ότι είναι το καθήκον του ανθρώπου να προχωρήσει. Η τεχνική προχώρησε αναμφισβήτητα, με ταχύτητα και με γιγαντιαία βήματα. Ο άνθρωπος όμως, αμφιβάλλω πολύ.

“Το σπασμένο παιχνίδι”
Γ. Δουατζής

“Είναι σαν ένα σπασμένο παιχνίδι ο άνθρωπος». Στέκομαι στην ποιητικότατη φράση του Κώστα Αξελού και έρχεται στο νου μου η έκφραση του προσώπου του, η πλημμυρισμένη τρυφερή συμπόνοια. Έκφραση συμπόνοιας, λες ακόμα και για τον ίδιο του τον εαυτό, αλλά, κυρίως, συμπόνοιας για τον άνθρωπο, αυτό το σπασμένο παιχνίδι…

Βλέπω τον Κώστα Αξελό με ορθωμένο το κορμί και το χέρι υψωμένο εμφαντικά να απαγγέλλει τον αφορισμό του ως ποίημα εξαίσιο «Να ζεις με ορμή τη ζωή σου και να ετοιμάζεσαι ήρεμα για τον θάνατο. Να είσαι έτοιμος να πεθάνεις κάθε στιγμή. Με επιθυμίες ανεκπλήρωτες». Ορθωμένο, να λέει: “ Αν ήταν κανείς εντελώς έτοιμος να πεθάνει, θα ήταν επίσης έτοιμος να ζήσει”. Ο Αξελός με την πορεία του απέδειξε ότι ήταν έτοιμος και για τα δύο.

Τον βλέπω να στέκεται στο άνοιγμα του Κόσμου, να διακτινίζεται στο σύμπαν, να κατασπείρεται στο άπειρο και συνεχώς να επανέρχεται με το αινιγματικό χαμόγελο του πλάνητα και με τρυφερή χειρονομία πρόσκλησης στην μεγάλη περιπλάνηση. Στην περιπλάνηση, η οποία δεν μπορεί παρά να συνεχίζεται όσο υπάρχει ανθρώπινη σκέψη.

Τον βλέπω σε συνεχή επικοινωνία με το αίνιγμα της τέχνης, το οποίο ξετυλίγεται σε μια κοινωνία «ανυπόφορα μέτρια και απατηλή», να μας προσκαλεί στο δρόμο προς τον κόσμο “που μας ανοίγεται και δεν μας ανοίγεται παρά μόνον αν του ανοιγόμαστε”. Να μας προσκαλεί να εισέλθουμε στο είναι “εν τω γίγνεσθαι της ολότητας, που ξετυλίγεται σαν το παιχνίδι του χρόνου”.

Τον βλέπω σε κίνηση αποχαιρετισμού, να συνεχίζει την πορεία στα δύσβατα του νου. Είναι ο στοχαστής, που ξέρει ότι για να υπάρχει το έργο του πρέπει να το μοιράζεται και αναγνωρίζει τον άνθρωπο ως “μεγάλο συμπαίκτη του παιχνιδιού του κόσμου, αλλά ο άνθρωπος δεν είναι μόνον ο παίκτης, είναι επίσης ο “εμπαιζόμενος’, το άθυρμα”.

Τον βλέπω, να λέει ποιητικότατα: “Ομολογώ ότι έχω μια θεμελιακή νοσταλγία, εκείνη του μέλλοντος”, σαν Ιανό με τα πρόσωπα του στοχαστή και του ποιητή αδιάσπαστα, ισοβίως ταυτισμένα, ως σκεπτόμενο, εσαεί υπάρχοντα, γεννήτορα νέων και πάντα ανανεούμενων ιδεών.

Επίμετρο
Μάριος Μπέγζος

Κεντρική ιδέα του έργου του Κώστα Αξελού και θεμελιώδες βίωμα της ζωής του ήταν το άνοιγμα, δηλαδή η μετάβαση από το κλειστό σύμπαν στον ανοικτό κόσμο. Αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που η εκδήλωση τιμής και μνήμης στην γενέτειρά του Αθήνα, την 16η Μαρτίου 2010, περίπου σαράντα ημέρες μετά την απώλειά του, έχει ως εύστοχο τίτλο: «Μια σκέψη ανοιχτή και ερωτηματική». Είχα το συγκινητικό «προνόμιο» να πρωτοστατήσω την προετοιμασία και διενέργειά της εκδήλωσης, στην «Στοά του Βιβλίου» των Αρσακείων Εκπαιδευτηρίων. Γι’ αυτό και το βιβλίο μου για τον Κώστα Αξελό που πρωτοκυκλοφορήθηκε το 2002 από τις Εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα» φέρει τον χαρακτηριστικό υπότιτλο: «Το Άνοιγμα της Σκέψης».

΄Αλλωστε και όχι τυχαία ούτε συμπτωματικά το τελευταίο κείμενο του Κώστα Αξελού τιτλοφορείται από τον ίδιο ως: «Το άνοιγμα στο επερχόμενο και το αίνιγμα της τέχνης» (Εκδόσεις Νεφέλη 2009). Δεν χρειάζεται βέβαια να υπενθυμίσουμε ότι το συστηματικότερο έργο του επιγράφεται «Ανοιχτή Συστηματική» (γαλλικά 1984, ελληνικά 1989).

Δεν είναι ανάγκη να επιχειρηματολογήσουμε για να δείξουμε ότι ζωή και σκέψη στον Κώστα Αξελό ήταν δυο όψεις μιας και της αυτής πραγματικότητας. Δικαίως ο Γάλλος βιογράφος του Ερίκ Αβιλάν υποτιτλίζει το βιβλίο του για τον Κώστα Αξελό ως «Βίος στοχαστικός – Βιωμένη σκέψη» (γαλλικά 1995, ελληνικά 1998).

Δεν ανήκει στην δική μας αρμοδιότητα να καταδείξουμε την σπουδαιότητα της έννοιας του ανοίγματος στην σκέψη του Κώστα Αξελού, αυτού του μεγάλου και όντως τελευταίου ΄Ελληνα στοχαστή διεθνούς εμβέλειας. Σε εμάς ανήκει το ταπεινό έργο να δείξουμε την σημασία του ανοίγματος στην ίδια την ζωή του Κώστα Αξελού.